Czy Berberyna może faktycznie zastąpić lek na cukrzycę? Czytaj dalej!
Spis Treści
Właściwości Berberyny – jak ona działa?
Czy Berberyna może zastąpić Metforminę?
Jak długo można suplementować Berberynę?
Kto może suplementować Berberynę i jak podejść do niej od strony praktycznej?
Berberyna – Co to jest?
Ayurveda (Tradycyjna Medycyna Indyjska) oraz Tradycyjna Medycyna Chińska to dziedziny, w których historycznie Berberyna brała czynny udział w leczeniu wielu schorzeń i chorób. Używana była w celu antybakteryjnym, przeciwbiegunkowom, czy przeciwpasożytniczo. Pokazała swoje działanie w przypadku takich chorób jak: Cholera, Salmonella, czy przy różnych rodzajach zatruć pokarmowych lub zapalenia jelit[1].
Berberyna została wyizolowana z wielu gatunków roślin, które używano właśnie w wyżej wymienionych tradycyjnych medycynach jako poprawa trawienia, czy poprawie pracy gospodarki cukrowej. Jest ona zatem alkaloidem, czyli naturalnie występującym zasadowym związkiem organicznym pochodzenia roślinnego.
Jej wzór strukturalny, dla chemików-geeków (:D):
Obecnie stosowana jest głównie w celu poprawy szeroko pojętej pracy układu krążenia, czyli poprawie gospodarki cukrowej, cholesterolu, czy insuliny.
Właściwości Berberyny – jak ona działa?
Główną właściwością Berberyny, której moglibyśmy się spodziewać i również z praktycznego ujęcia jest poprawa wrażliwości insulinowej. W wielu badaniach jednak można się doszukać wzmianek na temat zmniejszenia ryzyka raka, poprawę pracy układu trawiennego, układu sercowo-naczyniowego, wpływu na redukcję tkanki tłuszczowej, spowolnienia procesów starzenia, czy funkcji antyoksydacyjnych i przeciwzapalnych.
Ale zróbmy wszystko po kolei, żeby było jasne! 🙂
Berberyna obniża parametry krwi związane z gospodarką cukrową
Zastosowanie Berberyny jako pewnego rodzaju narzędzia do obniżenia poziomu cukru we krwi w różnych badaniach okazuje się bardzo skuteczne. Porównywane jest nawet do popularnego leku stosowanego do tego celu, czyli Metforminy. Zatem można wyciągnąć silne wnioski, że jej działanie w tym obszarze jest uzasadnione i poparte literaturą naukową.
Metformina sama w sobie jest skuteczna, ale stosowanie jej wiąże się z możliwymi skutkami ubocznymi ze strony układu żołądkowo-jelitowego. Pochodne tiazolidynodionów, np. Pioglitazon(lek stosowany w Polsce) ma potencjał do zwiększenia ryzyka chorób sercowo-naczyniowych dlatego np. u osób z problemami sercowymi się ich nie zaleca[2].
W związku z powyższym rozpoczęto poszukiwania w naturalnej terapii i zwrócono oczy ku Berberynie.
Meta-analiza z 2012 roku zebrała 14 badań wykonanych w latach 2007-2011 w Chinach. Łącznie we wszystkich badaniach brało udział aż 1068 osób. Badano wpływ Berberyny na różne parametry krwi związane z poziomem glukozy (np. glukoza na czczo (FBS/FBG), poziom hemoglobiny glikowanej (HbA1c), zmiany przepływu krwi (PPG)).
Tabela 3, którą zobaczysz poniżej ukazuje trzy grupy, jedna z nich to „Berberyna wraz ze zmianami życia codziennego” kontra „Tylko zmiany życia codziennego” oraz „Placebo”.
Każde badanie faworyzowało grupę „eksperymentalną”, czyli tą, gdzie suplementowano Berberynę.
Podsumowując jednak całą tą meta-analizę – Berberyna dawkowana od 0.5 do 1.5g dziennie przez ok. 12 tygodni była związana z poprawieniem parametrów krwi związanych z gospodarka cukrową u osób chorych na cukrzycę.
W innym badaniu (tym razem nie meta-analiza a podwójnie ślepa próba) wzięło udział 116 osób obu płci w wieku kolejno: 18-29, 30-44 i 45-64 z nadwagą. Jednym z kryteriów oprócz wieku było niedawno zdiagnozowana cukrzyca typu 2 według kryteriów WHO z 1999r.
Badani zostali przydzieleni do dwóch grup: jedna dostawała 0.5g Berberyny 2x dziennie, oraz grupa, która dostawała w tabletkach placebo. Całe badanie trwało 3 miesiące.
W tym badaniu wzięto oczywiście pod uwagę więcej parametrów takich jak cholesterol, wrażliwość na insulinę, stan zapalny (oznaczając IL-6) czy CRP, ale w tym podpunkcie skupmy się na samym poziomie cukru we krwi. W związku z tym w poniżej tabeli kolorem czerwonym zaznaczyłem parametry odpowiadające za gospodarkę cukrową. Widać gołym okiem, że różnice w porównaniu z placebo są po prostu większe[3].
W powyższym badaniu jednak uległy poprawie praktycznie wszystkie parametry związane z układem sercowo-naczyniowym. Cholesterol całkowity, LDL został zmniejszony i poprawiła się wrażliwość insulinowa (jednak ta nie była istotna statystycznie).
W kolejnym badaniu wzięto uczestników, którzy cierpieli na tzw. NAFLD (ang. Non-Alcoholic Fatty Liver Disease), czyli niealkoholowe stłuszczenie wątroby. Schorzenie to charakteryzuje się akumulacją tłuszczu w wątrobie, a to z kolei pociąga za sobą pogorszenie się wrażliwości na insulinę, które połączone jest oczywiście z gorszą pracą glikemii i słabym metabolizowaniem lipidów (czytaj gorszy cholesterol)[4].
A to oznacza, że to badanie idealnie wpasuje się w nasz podpunkt, ponieważ interwencja w badaniu polegała na podzieleniu 184 osób na następujące grupy:
- Grupa, która miała zmiany tylko w stylu życia
- Grupa ze zmianami w stylu życia plus 15mg leku pioglitazone (lek na cukrzycę) codziennie
- Grupa ze zmianami stylu życia plus 0.5g Berberyny trzy razy dziennie, 30 minut przed posiłkiem.
Całe badanie trwało 16 tygodni, a wyniki były naprawdę bardzo ciekawe.
W poniższych rycinach możemy zobaczyć 4 wykresy, który pokazują wyniki 4 parametrów.
FBG, PBG – parametry związane z gospodarką cukrową
Body Weight – masa ciała
Hepatic Fat Content – zawartość tkanki tłuszczowej w wątrobie
Właściwie w każdym przypadku najskuteczniejsze były dwie grupy, czyli zmiany w stylu życia + lek oraz zmiany w stylu życia + Berberyna. Jednak wyraźnie widać kolor pomarańczowy na wykresie, w którym grupa z Berberyną radzi sobie najlepiej. W przypadku zawartości tkanki tłuszczowej wątrobowej również, wyraźnie widać słupek w grupie „BBR+LSI”(Berberine + Lifestyle Changes) jako najniższy spośród tych trzech.
Berberyna może poprawić lipidogram (cholesterol)
W 2013 roku przeprowadzono badanie na 144 osobach obu płci w wieku od 30 do ponad 65 lat. Szukano osoby, które cierpią na hipercholesterolemię, czyli zbyt wysoki cholesterol. Całe badanie trwało ponad 6 miesięcy i zaprojektowano je w niezwykle ciekawy sposób.
Zanim rozpoczęto badanie, osoby biorące udział musiały przejść protokół, który trwał 6 miesięcy, a zakładał on ok. 600 kcal deficytu dziennie z diety. Makroskładniki były podzielone na 50% węglowodanów, 30% tłuszczów oraz 20% białka. Maksymalny spożywany cholesterol z produktów wynosił 300 mg i ok 35g błonnika dziennie.
Dodatkowo uczestnikom badania kazano wykonywać 3-4 razy w tygodniu ok. 20-30 minut na rowerze stacjonarnym[5].
Pod koniec tego protokołu pacjenci zostali losowo przypisani do dwóch grup: jedna dostawała placebo, a druga 500 mg Berberyny dwa razy dziennie podczas lunchu i kolacji przez 3 miesiące. Po trzech miesiącach nastąpił tzw. okres 2 miesięcznego „czyszczenia”, gdzie badani w obu grupach kontynuowali dietę i aktywność już bez suplementacji. Po zakończonym okresie wrócili znowu do suplementowania Berberyny oraz placebo (w zależności od grupy).
Kolorem czerwonym w poniższej tabeli zaznaczyłem parametry związane z profilem lipidowym. Czyli TC (Total Cholesterol), LDL, HDL, TG (Trójglicerydy). Jest to tabela ukazująca poprawę wyników podczas tego 6-miesięcznego protokołu przed podaniem Berberyny.
Na poniższej znajduje się tabela w grupie z Berberyną przed i po okresie 2-miesięcznego wypłukania, o którym pisałem wyżej.
Podsumowując jednak całą tą moją gadkę napiszę prosto – Berberyna w tym badaniu spowodowała obniżenie się parametrów związanych z lipidami, czyli cholesterol całkowity, cholesterol LDL-C, trójglicerydy. Zauważono natomiast poprawę cholesterolu HDL (potocznie uznanego za ten dobry) w porównaniu do grupy placebo.
Znalazłem jednak badanie z 2021 roku, w którym co prawda wyniki są tożsame z tymi, które są wyżej, ale nie zauważono tam statystycznie istotnych różnić w porównaniu z grupą placebo[6].
Mniej istotne, ale teoretycznie możliwe efekty Berberyny
Mniej istotny dlatego, ponieważ jest jeszcze zbyt mało badań, żeby coś jednoznacznie stwierdzić. Większość również przeprowadzona jest na myszach, a nie ludziach. A jeżeli jakieś jest na ludziach, to jest to jedno pojedyncze badanie, które zbyt wiele nie udowadnia.
Teoretycznie jednak są mechanizmy, które wskazują na pewne działania Berberyny w różnych obszarach.
Berberyna, a długowieczność
Berberyna może mieć wpływ na tzw. Telomery, a one są fragmentami chromosomu, które podczas podziału komórek w naszym organizmie przekłada się na procesy starzenia, czy „nowotworzenia”. Ten proces jednak głównie jest badany w kontekście raka, jednak istnieją przypuszczenia, że po pierwsze: Berberyna może mieć potencjał „Antyrakowy”, a po drugie może mieć wpływ na długowieczność[7-8].
Berberyna, a pamięć i uczenie się
Long-Term potentation (LTP) to jeden z najważniejszych procesów zachodzących w naszym mózgu. To jest jeden z mechanizmów, który jest związany z tym jak przechowujemy w pamięci wspomnienia oraz jak uczymy się nowych umiejętności, czy informacji.
W 2013 roku przeprowadzono badanie na szczurach, w których zauważono, że Berberyna działa na poprawienie tego procesu[9]. A w kontekście tego artykułu jest to o tyle istotne, że zauważono, że LTP jest pogorszone u osób chorych na cukrzycę typu I czy II. Dzieje się tak dlatego, że ta choroba wpływa na wiele rzeczy: oczy, nerki, serce, naczynia krwionośne, nerwy, a co za tym idzie mózg[10].
Berberyna, a depresja
Czasami mam wrażenie, że każdy suplement, o którym czytam ma działanie antydepresyjne (haha). W tym przypadku też coś takiego na myszach stwierdzili. Podali w iniekcji (zastrzyku) 5mg/kg Berberyny i zauważyli u myszy działanie antydepresyjne[11].
Berberyna w tym badaniu również wykazała działanie synergistyczne do niektórych leków antydepresyjnych.
Berberyna, a poprawa przepływu krwi
Na górze już napisałem o tym, że Berberyna działa na układ krwionośny, czy ogólnie sercowo-naczyniowy. W przypadku przepływu krwi, ma działanie zmniejszające napięcie na naczyniach krwionośnych. To zostało przebadane zarówno na zwierzętach[12], jak i ludziach[13].
Wpływ Berberyny na aktywność fizyczną
Kinaza białkowa aktywowana przez AMP (AMPK) jest konserwatywnym białkiem występującym we wszystkich organizmach eukariotycznych (organizmy zbudowane z komórek posiadających jądro komórkowe z chromosomami). AMPK bierze udział w regulacji metabolizmu lipidów i glukozy, dlatego też enzym ten wydaje się jednym z głównych czynników odpowiedzialnych za utrzymanie energetycznej homeostazy w organizmie[14].
Piszę to najpierw, ponieważ Berberyna wykazuje zwiększone pobieranie glukozy przez mięśnie szkieletowe. Częściowo właśnie poprzez aktywacje AMPK[15].
Berberyna zmniejsza stany zapalne
Stosowanie Berberyny w kilku badaniach wykazało, że może mieć ona związek ze zmniejszeniem stanów zapalnych w organizmie. W jednym badaniu 4 tygodniowe stosowanie Berberyny zredukowało jeden z markerów, który świadczy o stresie oksydacyjnym (8-isoprostane)[16].
W tym samym badaniu wykazano również, że:
TNF-alfa (czynnik martwicy guza – wiki. Wyindukowane wydzielanie TNF-α może doprowadzić do wyniszczenia nowotworowego),
IFN-y (wiki. obok pewnych właściwości przeciwwirusowych odgrywa zasadniczą rolę jako mediator odpowiedzi odpornościowej),
IL-1a (Interleukina-1alfa – wiki. jest intensywnie badana jako potencjalny lek ze względu na jej silne własności przeciwnowotworowe) zostały zwiększone.
Wpływ Berberyny na hormon sytości
Leptyna to potocznie nazywany hormon sytości. Grelina natomiast jest hormonem głodu. Podczas redukcji tkanki tłuszczowej chcemy, żeby leptyna była u góry, a grelina w dole. Podczas budowania masy mięśniowej jednak często im dłuższa jest, tym bardziej możemy odczuwać męczarnie związaną z ogromnym uczuciem sytości.
W jednym badaniu, w którym mierzyli wiele parametrów zdrowotnych związanych z gospodarką cukrową, układem sercowo naczyniowym zbadano również poziom leptyny.
W tym badaniu zalecono branie 300mg Berberyny, 3x dziennie przez 12 tygodni. Taka suplementacja była zdolna do obniżenia leptyny o 36% (8.01 -> 5.12).
W innym badaniu na myszach, spożywanie fruktozy spowodowało zwiększenie leptyny. Jednak w grupie, której podawano Berberynę zauważono spadek tego hormonu[18].
Czy Berberyna może zastąpić Metforminę?
Nie. Głównie dlatego, że takie decyzje musisz konsultować ze swoim lekarzem prowadzącym. Pod żadnym pozorem nigdy nie decyduj o swoim leczeniu na podstawie artykułów w internecie. Możesz to skonfrontować ze swoim lekarzem, ale finalnie to on jest osobą decydującą, ponieważ na Ciebie, Twój przypadek i przede wszystkim jest najbardziej kompetentny, żeby to zrobić.
Jednak na początku artykułu przedstawiałem meta-analizę badań, która wykazała, że Berberyna i Metformina miała podobną skuteczność w leczeniu osób chorych na cukrzycę[2]. Jest również badanie przeprowadzone w 2009 roku, w którym Berberyna i Metformina działały synergistycznie. Oznacza to, że były skuteczniejsze w poprawie wykorzystania glukozy przez mięśnie szkieletowe[19].
Inne badanie jednak pokazuje, że Berberyna może ograniczać potencjał zdrowotny Meforminy[20].
Podsumowując badania istnieją, ale jest ich mało. Berberyna na pewno jest o wiele mniej przebadana niż Metformina w kontekście walki z problemami z glikemią. Dlatego zawsze, ale to zawsze konsultuj się ze swoim lekarzem.
Jaką Berberynę wybrać?
Na rynku możesz spotkać bardzo wiele suplementów pod płaszczem nazwy „Berberyna”. Najcześciej spotykane nazwy to „Siarczan Berberyny) (ang. Berberine Sulphate) lub Chlorowodorek Berberyny (Berberine HCL). Te dwie wersje są tymi, których powinieneś szukać, ponieważ możesz być najbardziej pewny, że masz tyle danego składnika ile chcesz mieć.
Poniżej na obrazku znajduje się Siarczan Berberyny firmy Ostrovit, który standaryzowany jest na 99%. W jednej kapsułce znajduje się 400mg ekstraktu z korzenia berberysu, w którym znajduje się 396mg Berberyny.
To z kolei na co bym uważał, to przede wszystkim standaryzacja. Ponieważ możesz znaleźć suplementy, które mają napisane „Ekstrakt z korzenia – 400mg”, a np. standaryzacja jest na 2%, więc finalnie otrzymujesz ok. 8mg Berberyny, a efektywna dawka jest kilkudziesięciokrotnie większa.
Jak długo można suplementować Berberynę?
Kolejny raz przytoczę w tym artykule meta-analizę wykonaną w 2012 przez Dong’a i wsp. w której 1068 osób chorych na cukrzycę dostało suplementację 0.5-1.5g Berberyny przez ok 12 tygodni. Zauważono, że taka suplementacja może być związana z problemami układu trawiennego (np. dyskomfort w brzuchu, biegunka, zaparcia).
Większość jednak ogarnięto za pomocą zredukowania dawki suplementacji, bardziej w sposób taki, że podzielili dawkę na jeszcze więcej porcji w ciągu dnia. Wydaje się więc, że to jednorazowa dawka może przyczynić się do tych problemów[2].
Dojść można więc do wniosków, że Berberyna jest bezpieczna stosowana dłuższy czas, ale trzeba zaznaczyć, że są badania, w których wykazano, że trzeba uważać przy stosowaniu równolegle niektórych leków[21-22].
Podsumowując jednak, Berberynę stosuje się w jakimś określonym celu, jakiś określony (raczej krótki) czas, o czym napiszę poniżej. Nie widzę sensu stosowania jej np. przez rok przez osoby zdrowe, trenujące na siłowni.
Zazwyczaj okresy badawcze nad Berberyną trwały od 4 do nawet kilkunastu miesięcy i przy modyfikacji dawki większość powyższych problemów była łagodzona lub nie występowała wcale. A to jest wystarczający czas na wyniesienie odpowiednich benefitów z takiej suplementacji.
Pamiętaj o tym, że suplementacja jest zawsze w jakimś celu, więc jak cel zostanie osiągnięty to suplementacja nie jest już potrzebna.
Kto może suplementować Berberynę i jak podejść do niej od strony praktycznej?
Z mojej praktyki trenerskiej i jako osoba, która siedzi w branży fitness już 13 lat widzę zapytania głównie od osób, które zmagają się z problemami z gospodarką cukrową, czyli np. osoby cierpiące na insulinooporność.
Drugą grupą są osoby, a konkretnie mężczyźni podczas budowy masy mięśniowej.
Mimo, że te dwie grupy to zupełnie inna bajka, to zmagają się w jakimś stopniu z pogorszeniem wrażliwości insulinowej, wyższym cukrem i generalnie gorszą gospodarką cukrową.
Jedna grupa przez styl życia, a druga przez niekoniecznie mądre/dobre zarządzanie dietą i aktywnością podczas budowania masy mięśniowej.
W obu jednak przypadkach (piszę ze swojej praktyki trenerskiej) najpierw należy podjąć interwencje związane ze swoją dietą oraz aktywnością fizyczną. Istnieje szereg rzeczy, które można poprawić lub wprowadzić, żeby osiągnąć podobne lub lepsze rezultaty, a sama suplementacja powinna być postrzegana jako dodatek do procesu.
Procesem jest właśnie odpowiednio skomponowany jadłospis, zalecenia żywieniowe i ruch wszelakiej maści. Dopiero potem jako dodatek, który będzie kropką nad i można pomyśleć o Berberynie.
Podkreślam to dlatego, że żyjemy w czasach, w których ludzie szukają magicznej pigułki na wszystko, byle nie ruszyć swoich czterech liter. Dlatego niech to dobrze wybrzmi.
Idąc jednak dalej, jeżeli cierpisz na insulinooporność to skonsultuj się ze swoim lekarzem lub wraz z osobą, która Cię prowadzi (trener/dietetyk) współpracujcie ze swoim lekarzem, żeby zdecydować o takiej dodatkowej suplementacji.
W przypadku masujących dzików – warto pokusić się o taką suplementacje gdzieś pod koniec okresu masowego jako dodatek do utrzymania lub poprawy wrażliwości insulinowej. Zaznaczam jednak (bo bardzo dobrze znam to grupę osób), że najpierw wykonaj szereg innych rzeczy, a nie wkręcasz sobie, że już masz gorszą wrażliwość, bo to serio będzie bez sensu.
Dawkowanie
Okres półtrwania Berberyny wynosi do kilku godzin, a sama biodostępność w podaniu oralnym (doustnie) jest stosunkowo niska. W związku z tym dawkę dzienną ok 800-1500mg warto podzielić na 2-3x dziennie brane co kilka godzin w równych odstępach czasu.
Podsumowanie
Berberyna jest ewidentnie suplementem, który działa. Poprawia prace układu krążenia, działa korzystnie na wrażliwość na insulinę, obniża cukier we krwi i realnie może pomóc tym, którzy wiedzą do czego służy i jak jej użyć.
Nie jest to jednak pigułka szczęścia, która odchudzi Cię za Ciebie. Nie jest to suplement, który mimo złej diety i niekontrolowania aktywności będzie trzymał Twój cukier w ryzach. Jest to po prostu pomoc, z której możesz skorzystać, jeżeli wiesz jak.
Piśmiennictwo
- Vuddanda PR, Chakraborty S, Singh S. Berberine: a potential phytochemical with multispectrum therapeutic activities. Expert Opin Investig Drugs. (2010)
- Dong H, Wang N, Zhao L, Lu F. Berberine in the treatment of type 2 diabetes mellitus: a systemic review and meta-analysis. Evid Based Complement Alternat Med (2012)
- Zhang Y, et al. Treatment of type 2 diabetes and dyslipidemia with the natural plant alkaloid berberine. J Clin Endocrinol Metab (2008)
- Yan H-M, et al. Efficacy of Berberine in Patients with Non-Alcoholic Fatty Liver Disease. PLoS One (2015)
- Derosa G, et al. Effects of berberine on lipid profile in subjects with low cardiovascular risk. Expert Opin Biol Ther (2013)
- Zhao J. V., et al. Effect of Berberine on Cardiovascular Disease Risk Factors: A Mechanistic Randomized Controlled Trial. Nutrients (2021)
- Neidle S. Human telomeric G-quadruplex: the current status of telomeric G-quadruplexes as therapeutic targets in human cancer. FEBS J (2010)
- Arora A, et al. Binding of berberine to human telomeric quadruplex – spectroscopic, calorimetric and molecular modeling studies. FEBS J (2008)
- Kalalian-Moghaddam H, et al. Hippocampal synaptic plasticity restoration and anti-apoptotic effect underlie berberine improvement of learning and memory in streptozotocin-diabetic rats. Eur J Pharmacol (2013)
- Artola A. Diabetes-, stress- and ageing-related changes in synaptic plasticity in hippocampus and neocortex–the same metaplastic process. Eur J Pharmacol (2008)
- Kulkarni SK, Dhir A. On the mechanism of antidepressant-like action of berberine chloride. Eur J Pharmacol (2008)
- Fatehi-Hassanabad Z, et al. The antihypertensive and vasodilator effects of aqueous extract from Berberis vulgaris fruit on hypertensive rats. Phytother Res (2005)
- Lau CW, et al. Cardiovascular actions of berberine. Cardiovasc Drug Rev (2001)
- Dziewulska A, Dobrzyń P, Dobrzyń A. Rola kinazy białkowej aktywowanej przez AMP (AMPK) w regulacji metabolizmu mięśni szkieletowych*. Postepy Hig Med Dows (online) (2010)
- Ma X, et al. Berberine-induced activation of 5′-adenosine monophosphate-activated protein kinase and glucose transport in rat skeletal muscles. Metabolism (2010)
- Xiao HB, et al. Berberine inhibits dyslipidemia in C57BL/6 mice with lipopolysaccharide induced inflammation. Pharmacol Rep (2012)
- Yang J, et al. Berberine improves insulin sensitivity by inhibiting fat store and adjusting adipokines profile in human preadipocytes and metabolic syndrome patients. Evid Based Complement Alternat Med (2012)
- Li Y, et al. Berberine attenuates fructose-induced insulin resistance by stimulating the hepatic LKB1/AMPK/PGC1α pathway in mice. Pharm Biol (2020)
- Prabhakar PK, Doble M. Synergistic effect of phytochemicals in combination with hypoglycemic drugs on glucose uptake in myotubes. Phytomedicine (2009)
- Kwon M, et al. Organic cation transporter-mediated drug-drug interaction potential between berberine and metformin. Arch Pharm Res (2015)
- Zhi D, et al. The enhancement of cardiac toxicity by concomitant administration of Berberine and macrolides. Eur J Pharm Sci (2015)
- Imanshahidi M, Hosseinzadeh H. Pharmacological and therapeutic effects of Berberis vulgaris and its active constituent, berberine. Phytother Res (2008)
